ព្រះជីវប្រវត្តិ ព្រះអរិយមគ្គញាណ ហាស់ ស៊ុក ( ១៨៨១ - ១៩៦៧?)

ព្រះជីវប្រវត្តិ ព្រះអរិយមគ្គញាណ ហាស់ ស៊ុក ( ១៨៨១ - ១៩៦៧?)
អតីត ព្រះមេគណខេត្តខេត្តកណ្តាល ពីឆ្នំា១៩៤០ - ១៩៥២
អតីតព្រះរាជាគណៈថ្នាក់ចត្វា នៃប្រទេសកម្ពុជា ទសវត្សរ៍ ១៩៤០
- កុមារ ហាស់ ស៊ុក ប្រសូតនៅឆ្នំាមមីរ ព.ស.២៤២៥ គ.ស.១៨៨១ នៅភូមិព្រែកតាប្រាក់(តាលន់) ឃុំតាលន់ ស្រុកស្អាង ខេត្តកណ្តាល
(ចំពោះប្រវត្តិការសិក្សារៀនសូត្ររបស់ព្រះភិក្ខុ ហាស់ ស៊ុក អង្គនេះ គេមិនបានដឹងច្បាស់លាស់ឡើយ ព្រោះគ្មានឯកសារណាមួយមកបញ្ជាក់សរសេរពីរឿងនេះ។ ប៉ុន្តែគេគ្រាន់តែបានដឹងថា ព្រះភិក្ខុ ហាស់ ស៊ុក អង្គនេះគឺជា សហការីដ៏ជិតស្និទ្នមួយព្រះអង្គ ជាមួយនិង សម្តេចព្រះសង្ឃរាជថ្នាក់ទី ១ ជោត្តញាណោ ជួន ណាត ។
- លក្ខណៈសម្បត្តិរបស់ព្រះគ្រូ ហាស់ ស៊ុក (ពត៌មានដឹងពីចាស់ទុំក្នុងភូមិ ពិសេសឧបាសិកា សែ កិចប៉ាវ តែម្តង និងគណកម្មការវត្តទឹកវិល) បានបញ្ជាក់ថា « លោកតា ហាស់ ស៊ុក មានមាឌធំល្មម និងមានប្រាជ្ញាឈ្លាសវៃណាស់ក្នុងការដឹកនំា និងគ្រប់គ្រងវត្ត ប៉ុន្តែលោកមានចរិតកាចបន្តិច ឲ្យតែក្មេងៗណាមកលេងក្បែរមហាកុដិនំាឲ្យរំខាន់ដល់ព្រះអង្គ លោកតាក៏យករំពាត់ដេញវាយក្មេងទំាងនោះ ខ្លះត្រូវ ខ្លះខុស) តែលោកតាកាច ក្នុងលក្ខណៈចង់តម្រែតម្រង់ អប់រំ។
- នៅក្នុងឆ្នំា១៩២៣ ព្រះភិក្ខុ ហាស់ ស៊ុក ព្រះអង្គបានទទួលតំណែងព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះស៊ីសុវត្ថិ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី និងមានការឯកភាពពី សម្តេចព្រះធម្មលិខិតសិរីសង្ឃកិច្ច កែ អ៊ុក ព្រះសង្ឃនាយក ជា « ព្រះគ្រូចៅអធិការវត្តទឹកវិល (ហៅវត្តចុងកោះ) ស្ថិតនៅភូមិស្វាយជួរ ឃុំកោះខែល ស្រុកស្អាង​ ខេត្តកណ្តាល បន្តពីព្រះចៅអធិការវត្តទឹកវិល ព្រះនាម ជុំ សំ ដែលព្រះអង្គបាននិមន្តទទួលអនិច្ចធម្មទៅនៅឆ្នំា១៩២៣ នេះឯង។
- នៅអំឡុងទសវត្សរ៍ ១៩៣០ (ប្រហែល) ព្រះគ្រូចៅអធិការវត្តទឹកវិល ព្រះនាម ហាស់​ស៊ុក ព្រះអង្គបានទទួលការសព្វព្រះទ័យពី 
ព្រះករុណាព្រះបាទសម្តេចព្រះស៊ីសុវត្ថិមុនីវង្ស ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ជាមួយនិងសម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី ប្រាក់ ហ៊ិន ព្រះសង្ឃនាយកគណៈមហានិកាយជំនាន់នោះ តែងតំាងសមណស័ក្តិជា « ព្រះគ្រូសិរីវង្សា ហាស់ ស៊ុក » (ឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ ឆ្នំា១៩៧៣ របស់លោកសាស្រ្តាចារ្យ ត្រឹង ងា )។
- នៅអំឡុងឆ្នំា១៩៣៨ ព្រះគ្រូសិរីវង្សា ហាស់ ស៊ុក ព្រះចៅអធិការវត្តទឹកវិល ព្រះអង្គត្រូវបានតែងតំាងក្នុងតំណែងជា « ព្រះមេគណខេត្តកណ្តាល ទទួលបន្ទុកគ្រប់គ្រង និងដឹកនំា មើលការខុសត្រូវ វត្ត និងព្រះសង្ឃខាងគណៈមហានិកាយទូទំាងខេត្តកណ្តាលទំាងមូល។ ចំពោះសាលាគណខេត្តកណ្តាល គឺស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណ មហាកុដិ ផ្ទាល់របស់ព្រះចៅអធិការ ព្រះនាម ហាស់ ស៊ុក តែម្តង ដែលស្ថិតនៅក្នុងវត្តទឹកវិល (ចុងកោះ) ។(តាមការបញ្ជាក់ពីគណកម្មការ និងអាចារ្យវត្តទឹកវិល និងចាស់ទុំ ក្នុងភូមិស្វាយជួរបានប្រាប់ថា ៖ អតីតមហាកុដិ និងជាសាលាគណខេត្តកណ្តាល របស់ព្រះគ្រូសិរីវង្សា ហាស់ ស៊ុក គឺស្ថិតនៅជាប់និងរបងវត្តខាងត្បូង ត្រង់កន្លែងចេតិយមួយជួរ ខាងត្បូងក្លោងទ្វារចូលវត្តពីខាងត្បូងនិងបច្ចុប្បន្ន។
- នៅឆ្នំា១៩៤១ (ឯកសារបណ្ឌិតសភាចារ្យ រស់ ចន្រ្តាបុត្រ) បានសរសេរថា « ព្រះគ្រូសិរីវង្សា ហាស់ ស៊ុក បាននិពន្ធ(ចារ) កំណត់ត្រាព្រះរាជពង្សាវតារប្រទេសកម្ពុជា ឬព្រះរាជពង្សាវតារនគរក្រុងកម្ពុជាធិបតី ជាច្បាប់សត្រាស្លឹករឹត មានចំនួនសរុបទំាងអស់ ៣២ ខ្សែ ដែលបានរៀបរាប់អំពី « ការតំណាលប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរតាមព្រេងនិទាន បន្តមកប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ តាមសិលាចារឹក​ ដលសតវត្សរ៍ទី ១៧ »។ 
ចំណែកឯសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ របស់សាស្រ្តាចារ្យ ត្រឹង ងា បោះពុម្ពនៅឆ្នំា១៩៧៣ វិញបានបញ្ជាក់ថា « ព្រះរាជពង្សាវតារប្រទេសកម្ពុជា សត្រាស្លឹករឹត ដែលមានចំនួន ៣២ ខ្សែ បានចារ ដោយ ព្រះគ្រូសិរីវង្សាមេគណ ហាស់ ស៊ុក ចាប់ពីផ្នែកតំណាលប្រវត្តិសាស្រ្ត(ភាគរឿងនិទាន) រហូតដល់ចុងរជ្ជកាលព្រះបាទអង្គច័ន្ទអ៊ីប្រាហ៊ីម នាសតវត្សរ៍ទី១៧ ។(ចំពោះឯកសារត្រឹង ងា ដែលបានសរសេរថា ព្រះគ្រូសិរីវង្សាមេគណ ហាស់ ស៊ុក យើងបានចាប់អារម្មណ៍ និងអាចសន្និដ្ឋានបញ្ជាក់ថា « ក្នុងតំណែងជា ព្រះមេគណខេត្តកណ្តាល នោះព្រះអង្គ ហាស់ ស៊ុក ប្រហែលជាគង់ក្នុងឋានៈជា ព្រះគ្រូសិរីវង្សា នៅឡើយដោយមិនទាន់បានតែងតំាងជា ព្រះអរិយមគ្គញាណ ហាស់ ស៊ុក ព្រះរាជាគណៈថ្នាក់ចត្វា នៅឡើយទេមើលទៅ។
- នៅអំឡុងពាក់កណ្តាលទសវត្សរ៍១៩៤០(ការសន្និដ្ឋានអ្នកនិពន្ធ) ព្រះគ្រូសិរីវង្សា ហាស់ ស៊ុក ព្រះមេគណខេត្តកណ្តាល ព្រះអង្គត្រូវបានទទួលការតែងតំាងសមណស័ក្តិទី « ព្រះរាជាគណៈថ្នាក់ចត្វា នៃប្រទេសកម្ពុជា » មានគោរម្យងារថា « ព្រះអរិយមគ្គញាណ ហាស់ ស៊ុក » ដែលគង់ក្នុងតំណែងមុខនាទីជា « ព្រះមេគណខេត្តកណ្តាល និងជាព្រះគ្រូចៅអធិការវត្តទឹកវិល ហៅវត្តចុងកោះ ដដែល » ។
- នៅឆ្នំា១៩៥២ ដោយមានការមមាញឹកក្នុងកិច្ចការងារផង ព្រះអង្គក៏សម្រេចចិត្តសុំលាលែងពីតំណែងជា«ព្រះមេគណខេត្តកណ្តាល»។ ដោយពេលនោះគណៈសង្ឃនាយកជំនាន់នោះក៏បានសម្រេចផ្តល់សេចក្តីទុកចិត្តប្រគេនចំពោះ « ព្រះមុនីកោសល្យ សោម ឈុន » ដែលគង់ជាព្រះចៅអធិការវត្តនិរោរង្សី ស្រុកកៀនស្វាយ ខេត្តកណ្តាល និងជាព្រះអធិបតី រង នៃក្រុមជំនុំបកប្រែព្រះត្រៃបិតក ផងនោះ ឲ្យទទួលមុខនាទីជា « ព្រះមេគណខេត្តកណ្តាល » បន្តពីអតីតព្រះមេគណ ហាស់ ស៊ុក ដែលបានសុំលាលែងឈប់ពីមុខនាទី។ 
(ចំពោះជីវប្រវត្តិព្រះមុនីកោសល្យ សោម ឈុន សុំរកអានសៀវភៅ ប្រវត្តិក្រុមជំនុំបកប្រែព្រះត្រៃបិតក ស្រាវជ្រាវដោយលោក ស៊ិន សុវណ្ណនិ បោះពុម្ពផ្សាយនៅឆ្នំា២០១២)។
- បន្ទាប់ពីលាលែងសុំឈប់ពីតំណែងជា « មេគណខេត្តកណ្តាល » ពេលនោះ ព្រះអរិយមគ្គញាណ ហាស់ ស៊ុក ព្រះអង្គបានកំពុងបន្តដឹកនំា និងគ្រប់គ្រងមើលការខុសត្រូវវត្តទឹកវិល ក្នុងតួនាទីជា ព្រះគ្រូចៅអធិការវត្ត ដដែល រហូតមកដល់ឆ្នំា១៩៦០ទើបព្រះអង្គ បានសម្រេចចិត្តចាកចេញ(សុំលាលែងពីនាទីចៅអធិការ) ពីវត្តទឹកវិលចុងកោះ ហើយបាននិមន្តទៅគង់នៅខេត្តបាត់ដំបង(ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ? ) ហើយព្រះអង្គបានដឹកនំាកសាងវត្តអារាម មួយទៀតនៅទោះ ហើយបានគង់ជាចៅអធិការវត្ត នៅវត្ត ដែលលោកបានកសាងនៅទីនោះរហូតដល់ព្រះអង្គបាននិមន្តទទួលអនិច្ចធម្មក្នុងឆ្នំា១៩៦៧(ប្រហែល) នៅទីនោះ។ (កិច្ចសម្ភាសន៍ពីលោក ងួន សឿន ប្រធានការិយាល័យធម្មការ និងសាសនាស្រុកស្អាង ដែលលោកជាប់ជាសាច់ញាត់ខាងប្រពន្ធ ជាមួយនិងព្រះអរិយមគ្គញាណ ហាស់ ស៊ុក )។
- ចំពោះវត្តទឹកវិលចុងកោះ បន្ទាប់ពីអវត្តមានរបស់ព្រះគ្រូចៅអធិការ ហាស់ ស៊ុក ពេលនោះគណកម្មការ អាចារ្យវត្ត បានរួបរួមមតិគ្នាជាមួយប្រជាខេមរៈពុទ្ធបរិស័ទចំណុះវត្តទឹកវិល នំាគ្នាទៅសុំនិមន្តព្រះសង្ឃមួយអង្គពីស្រុកស្រែ (ប្រហែលជាខេត្តតាកែវ) ឲ្យមកបំពេញតួនាទីជា « ព្រះចៅអធិការវត្ត ទឹកវិល ចុងកោះ » បន្តវេនពីអតីតចៅអធិការវត្ត ព្រះអរិយមគ្គញាណ ហាស់ ស៊ុក ដែលបាននិមន្តចេញពីវត្ត។
- កំណត់សម្គាល់ ៖ ព្រះអរិយមគ្គញាណ ហាស់ ស៊ុក ព្រះអង្គគឺជាអ្នកប្រាជ្ញខាងប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរមួយព្រះអង្គដែលមានព្រះកិត្តិនាមល្បីល្បាញខ្លំាង លើស្នាដៃតាក់តែងសត្រាស្លឹករឹតជា ច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារប្រទេសកម្ពុជា ឬព្រះរាជពង្សាវតារនគរក្រុងកម្ពុជាធិបតី ដែលមានចំនួន ៣២ ខ្សែ ដែលលោកចារ (និពន្ធ) ឡើងនៅក្នុងឆ្នំា១៩៤១ ដែលក្រោយមកនៅឆ្នំា១៩៦៩ លោក អេង សុត បានទៅចម្លងព្រះរាជពង្សាវតារ វត្តទឹកវិល ពីវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម យកមកបោះពុម្ពផ្សាយ ក្រោមចំណងជើងថា​« ឯកសារមហាបុរសខ្មែរ » ដោយលោកអេង សុត មិនបានដឹងថា សត្រាស្លឹករឹត ដែលបានចម្លងបន្តទៅថែរក្សាទុកនៅវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម នោះ គឺជាច្បាប់ព្រះរាជពង្សាវតារ ប្រទេសកម្ពុជា របស់វត្តទឹកវិល នោះទេ។ តាមឯកសាររបស់ ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ រស់ ចន្រ្តាបុត្រ បានសរសេរថា ៖
« ព្រះរាជពង្សាវតារ វត្តទឹកវិល ត្រូវបានគេចម្លងចេញជា ពីរ ច្បាប់ ដោយមួយច្បាប់យកទៅថែរក្សាទុកនៅបណ្ណំាល័យឯវត្តកំពង់ត្រឡាចក្រោម ក្នុងទឹកដីស្រុកកំពង់ត្រឡាច ខេត្តកំពង់ឆ្នំាង ។ ចំណែកមួយច្បាប់ទៀត ត្រូវបានគេយកមកថែរក្សាទុកនៅក្នុងបណ្ណាល័យ នៃព្រះបរមរាជវំាង នៃក្រុងភ្នំពេញ។ សូមអរព្រះគុណ និងអរគុណ។ រក្សាសិទ្ធិគ្រប់យ៉ាង ។ 
ប្រភព ៖ ឯកសារ ប្រវត្តិវិទូ ត្រឹង ងា ឆ្នំា១៩៧៣ 
ឯកសារ ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ រស់ ចន្រ្តាបុត្រ
ឯកសារ ឯកឧត្តមបណ្ឌិតសភាចារ្យ ស៊ន សំណាង
ឯកសារ បណ្ឌិតសភាចារ្យ ម៉ក់ ភឺន (ប្រវត្តិវិទូកម្ពុជា)
ឯកសារ បណ្ឌិតសភាចារ្យ ឃីង ហុកឌី (អក្សរសិល្ប៍វិទូ ខ្មែរ)

ស្រាវជ្រាវ និងរៀបរៀងដោយ « ផេង វិសុដ្ឋារ៉ាមុនី »